Hoe de binnenstad van Rotterdam na het kampioensfeest van Feyenoord in 1999 veranderde in een slagveld

Eerder die middag was het nog pais en vree in Rotterdam. De stad stond weliswaar op z’n kop nadat Feyenoord na het 2-2 gelijkspel tegen NAC Breda voor de 14e keer landskampioen werd, maar de sfeer? Die was lang goed, weet Rijnmond-verslaggever Paul Verspeek nog goed.

“Er hing een jolige sfeer. Allerlei mensen hadden hetzelfde idee: als we kampioen worden, dan lopen we naar de Coolsingel. In mijn beleving was het ook daar alleen maar hartstikke gezellig. Tot het einde toen het, waarschijnlijk zeer onverwacht, helemaal misging.”

Verspeek en collega Cees den Bakker hadden hun verslag van de huldiging net beëindigd, toen het plots helemaal misging. “We waren al bijna op weg terug naar de redactie, ter hoogte van het Weena en iets voorbij het Hofplein, en op dat moment ging het los. Mensen kwamen op ons af met bebloede gezichten en begonnen te schreeuwen: de politie schiet, de politie schiet! Wij waren daar helemaal niet op voorbereid.”

Ze waren niet de enigen voor wie de omgeslagen sfeer als donderslag bij heldere hemel kwam. Ook de politie had totaal geen rekening gehouden met escalatie.

Uit onderzoek van het Crisis Onderzoeksteam (COT) van de Universiteit van Leiden bleek dat het politiebestuur en de gemeente Rotterdam bij de voorbereiding op het feest ‘cruciale fouten’ hadden gemaakt. Met de kennis van nu een bijzonder gegeven: het COT stelde de locatie van het kampioensfeest ter discussie. In 1993 ging het dáár, op diezelfde Coolsingel, immers ook al mis na het kampioenschap van Feyenoord.

Hoe kon het toch zijn dat deze plek opnieuw werd aangewezen als het toneel van alle festiviteiten, vroeg het COT zich af. Op de huldiging kwamen zo’n 250 duizend mensen af, maar het aantal agenten om eventuele ordeverstoringen tegen te gaan was verre van toereikend, oordeelden de onderzoekers.

Agenten, die in te kleine groepjes over de menigte waren verspreid, kwamen op verschillende plekken in de verdrukking. Er werden waarschuwingsschoten gelost, maar toen ook dat geen effect had, werd op een gegeven moment gericht geschoten op de menigte. Vier mensen werden geraakt door politiekogels.

“Dat laat ook wel zien dat de situatie heel ernstig was”, zegt Wim de Rooij, op die bewuste dag namens de politie de schakel tussen burgemeester Ivo Opstelten en het bureau. “Dat gebeurt zelden tot nooit. Iedereen zat daar denk ik mee.”

De agenten kwamen in een situatie terecht die ze nooit eerder hadden meegemaakt, zegt hij. “Het was zo bedreigend. Dan doe je dingen die je liever niet doet. Die collega’s zijn ’s ochtends ook niet van huis gegaan met de gedachte: we gaan vandaag eens even lekker schieten. Zeker niet. Veel van die collega’s hebben later te kampen gekregen met PTSS. Dit is daar wel grotendeels de aanleiding van. De impact was gigantisch. Dit maak je nooit mee.”

Peter Joosten was in 1999 net politiechef op de Witte de Withstraat, de omgeving waar ook het Stadshuisplein en de Coolsingel onder vielen. Hij zat op het moment van de chaos in de commandoruimte op het hoofdbureau aan het Doelwater. Hij herinnert zich nog goed waar de vlam precies in de pan sloeg.

“Onder het Holbeinhuis, schuin links tegenover het stadhuis, stonden toiletcontainers. Die werden in brand gestoken. Daardoor ontstond een situatie waarin je als politie moet optreden. Toen is het heel snel gegaan. Er liepen natuurlijk ook aardig wat jongens van de harde kern en die waren op meer uit dan alleen een feestje.”

Agenten werden aangevallen met stenen, flessen en stokken en werden letterlijk in het nauw gedreven. “Aan de kant van de Meent probeerden de agenten weg te komen, maar op de kruising van de Meent met de Aert van Nesstraat werden zij opgevangen door een grote groep relschoppers. Op die kruising is ook geschoten.”

Politieagenten in uniform en zonder bescherming – in die tijd ook wel de platte petten genoemd – werden in allerijl allemaal van straat gehaald. Het was voor hen veel te gevaarlijk, oordeelde de politieleiding.

De Rooij: “Uiteindelijk was alleen de ME nog op straat. Dat was een ongekende situatie in Rotterdam, iets wat nog nooit eerder was gebeurd. Het was gewoon terreur waarvoor je op dat moment moest wijken.”

Op de Lijnbaan en Hoogstraat werden ruiten van winkels aan diggelen gegooid die vervolgens werden geplunderd. In een tijdsbestek van enkele uren werd voor miljoenen guldens aan schade aangericht. Op het Hofplein raakte de ME slaags met honderden relschoppers. Pas om 02:00 uur ’s nachts was de orde in de stad weer hersteld.

Slechts drie van de tachtig arrestanten behoorde uiteindelijk tot de harde kern van Feyenoord. Het gros van de daders bestond uit ‘gelegenheidshooligans’, zoals het COT het omschreef. De meesten van hen waren onder invloed.

Van Rooij: “Door het gebruik van te veel alcohol en drugs laten mensen alle normen en waarden even schieten en verzetten ze zich tegen de politie. Waarom? Omdat de politie natuurlijk zegt: je mag dit wel en je mag dit niet. Mensen kunnen daar dan niet tegen en op een gegeven moment worden allerlei soorten mensen aangehouden.”

Of de politie daadwerkelijk te weinig capaciteit op de been had, zoals het COT stelde, weet Joosten niet meer. “Maar”, zegt hij, “en dat klinkt een beetje raar: we hebben er wel ontzettend veel van geleerd.”

Niet meer op zondag, maar op maandagmiddag huldigen is één van die lessen. Maar ook: veel sterker anticiperen op wat mogelijk komen gaat. “Er moesten meer mensen in dienst zijn om niet op het laatste moment verrast te worden”, legt hij uit.

“En we zaten op die 25 april echt in een bezemkast met kleine monitortjes, waren een beetje een hapsnap commandoruimte. Richting de zomer van 2000 met het EK voetbal in eigen land op komst is er in een paar maanden tijd een professionele commandoruimte gebouwd. Die ellende van toen heeft ons op dat vlak ontzettend geholpen. Dat klinkt heel gek, maar is wel zo.”